Andrzej II Arpad (urodzony w 1176 roku, zmarł 21 września 1235 roku) herb
Syn Béli III Arpada, króla Węgier, Dalmacji i Chorwacji, despoty i następcy bizantyjskiego tronu i Agnieszka (Anna) Donzy de Châtillon-sur-Loing, córki Raymonda (Renauda) Donzy de Châtillon-sur-Loing, księcia Antiochy.
Książę Galicji jako André I w 1176 roku, od 1187 roku do 1187 roku, od 1228 roku do 1230 roku, od 1232 roku do 1233 roku. Książę halicki od 1188 roku do 1189 lub 1190 roku i od 1208 roku do 1227 roku i od 1232 roku do 21 września 1235 roku. Książę Chorwacji i Dalmacji od 1197 roku do 1198 roku, od 1199 roku do 1203 roku. Regent Węgier i Chorwacji od 30 listopada 1204 roku do 7 maja 1205 roku. Król Węgier, Dalmacji, Serbii i Chorwacji jako Ándrás II od 7 maja 1205 roku do 14 października 1235 roku. Króla Galicji i Lodomerii od 1205 roku do 14 października 1235 roku.
Tytulara: Dei gratia, Hungariae, Dalmatiae Croatiae, Romae, Seruiae, Galliciae, Lodomeriaeque rex - z Bożej łaski króla Węgier, Dalmacja, Chorwacja, Rzym, Galicji i Lodomerii.
Około 1203 roku poślubił Gertrudę Luitpolding von Diepholt-Andechs (urodzona w 1185 roku, zamordowana w górach Pilis (na północ od Budapesztu), 24 września 1213 roku), córkę Bertolda IV (VI) Luitpolding, hrabiego Diessen i Andechs, księcia Meranu, margrabiego Istrii, księcia Slawonii i Agnieszki Wettin, córki Deda V Wettin, margrabiego Łużyc Dolnych. W Székesfehérvár, w lutym 1215 roku poślubił Jolande Robertyng-Capet-Courtenay (urodzona w Courtenay, w 1200 roku, zmarł w Ostrzyhomiu, w czerwcu 1233 roku), córkę Pierre II Robertyng-Capet-Courtenay, hrabiego Newers, d'Auxerre i Tonnerre, cesarza Cesarstwa Łacińskiego, markiza de jure uxoris de Namur i Jolandy Karoling Flandryjskiej, regentki Cesarstwa Łacińskiego i hrabiny Namur, córki Baldwina V Karolinga, hrabiego Flanderii i Hainaut. W Székesfehérvár, 14 maja 1234 roku poślubił Beatrice Welf d'Este (urodzona w Around-Ferrar, w 1215 roku, zmarła we Włoszech, 8 maja 1245 roku), córkę Aldobrandini I Welfa, podesty d'Este, markza Mantui, Werony i Ancony i N.N..
Urodził się w 1176 lub 1177 roku. W 1188 roku został przez ojca osadzony na tronie Halicza, już jednak w 1189 lub 1190 roku powrócił on pod władzę Rurykowiczów, po zbrojnej interwencji Kazimierza II "Sprawiedliwego". Po śmierci Beli III 23 kwietnia 1196 roku koronę węgierską otrzymał starszy brat Andrzeja, Emeryk, podczas gdy młodszy królewicz zadowolić się musiał zapisem pieniężnym. Zawiedziony zaistniałą sytuacją niebawem wszczął bunt w 1197 roku i w 1198 roku uzyskał od brata przyznanie mu księstw Chorwacji i Dalmacji. po niepowodzeniu próby obalenia Emeryka I w 1199 roku, pokonany pod Rad, zbiegł do Austrii, ale wkrótce za pośrednictwem papieskim zawarł układ z bratem i ponownie objął władzę w swoim księstwie.
W 1203 roku został oskarżony o spiskowanie przeciwko królowi i na jego rozkaz w 1204 roku uwięziony w Ostrzyhoniu, lecz na krótko przed śmiercią Emeryk uwolnił brata i wyznaczył opiekunem swojego syna Władysława na jesień 1204 roku. Wobec jego dążenia do objęcia samodzielnej władzy królowa wdowa Konstancja zbiegła z Władysławem II do Austrii, gdzie jej syn wkrótce zmarł, poność został otruty na polecenie Andrzeja II. Walcząc w latach 1196-1204, ze swoim bratem Emerykiem o władzę, następstwem tej długotrwałej wojny był wzrost potęgi magnatów, którzy nie tylko powiększyli swój stan posiadania, ale faktycznie przejęli administrację państwa.
Po wstąpieniu bratanka na tron Andrzej objął przy nim urząd regenta, wkrótce doprowadził do usunięcia Władysława II oraz jego matki z kraju, po czym sam przejął władzę. Koronacja Andrzeja II miała miejsce 29 maja 1205 roku w bazylice Panny Marii w Szekesfehervar (Białogrodzie Stołecznym). Bezpośrednio po objęciu tronu Andrzej II interweniował na Rusi, osadzając na tronie halickim księcia Daniłę, sam zaś przyjął tytuł króla Galicji i Lodomerii w 1205 roku. Nieobecność króla wykorzystała Wenecja zajmując Zadar w 1205 roku.
Niedługo po objęciu władzy wynagrodził tych, którzy do tej pory go wspierali, w wyniku czego w skarbcu prześwitywać zaczęło dno. W następstwie takiej polityki sytuacja finansowa dworu stała się katastrofalna. Po utracie majątków, a przy faktycznym braku administracji królewskiej, dwór nie mógł liczyć nawet na dochody płynące z regaliów. Postanowił więc wydzierżawić kupcom żydowskim i Izmaelitom (muzułmanom) wszystkie dochody płynące z ceł, myt, soli, bicia pieniędzy itp. Dzierżawcy za ustaloną roczną sumę wpłacaną do skarbu państwa przejęli faktycznie wszystkie finanse państwa w swoje ręce. Wywołało to wielkie niezadowolenie zarówno wśród świeckich, jak duchownych obszarników. Problem Izraelitów i Izmaelitów stał się zagadnieniem politycznym i jednym z przejawów walki możnych z władzą królewską.
Na przełomie 1204 i 1205 roku Andrzej II zawarł przymierze z ruskim księciem Romanem II. W myśl układu obie strony zobowiązywały się do opieki nad dziećmi w razie śmierci któregoś z władców. Po śmierci księcia halickiego Romana II Mścisławowicza "Wielkiego" w 1205 roku, Andrzej II spotkał się w Sanoku z wdową po nim. Obiecał wówczas opiekę nad wdową i sierotami i latem 1206 roku ogłosił się opiekunem jego synów i zajął Halicz. Był to wstęp do późniejszego przyjęcia tytułu króla Halicza i Włodzimierza. W 1206 roku Andrzej II wyprawił się na Ruś w obronie wdowy po Romanie II, Eufrozyny Halickiej. Interwencja zakończyła się uzgodnieniem z krakowskim księciem Leszkiem I "Białym" oraz z kijowskim księciem Rurykiem II pokojowego kompromisu, w myśl którego Eufrozyna Halicka osiadła we Włodzimierzu, a do Halicza powołano księcia perejasławskiego Jarosława III. Dwa tygodnie później Andrzej II, spodziewając się potomka, powrócił na Węgry.
Na przełomie 1206 i 1207 roku Andrzej II przyjął poselstwo Daniela I Halickiego, który przybył prosić węgierskiego króla o pomoc w odzyskaniu utraconego włodzimierskiego tronu. Przybyły do Halicza Leszek "Biały" wysłał Daniela na Węgry, u siebie zatrzymując księżnę wdowę i Wasylka. Wraz z młodocianym księciem ruskim ruszyło do Andrzeja II poselstwo Leszka "Białego" prowadzone przez Wiaczesława (Więcesława = Wacława) "Łysego". Polski władca - jak się można domyślać - realizował w ten sposób postanowienia układu zawartego z Węgrami pod Włodzimierzem Wołyńskim. Najwyraźniej - co dostatecznie jasno pokazują późniejsze wydarzenia - Arpadzi zarezerwowali sobie prawo do decydowania o losach księstwa halickiego, zaś Piastowie zachodniego Wołynia. Podejrzewamy, że przybrało to postać przekonania obu władców o istnieniu zależności lennej od nich władców Halicza i Włodzimierza. Andrzej II nie był jednak w stanie udzielić wsparcia.
Wiosną 1207 roku za cenę hołdu lennego Andrzej II udzielił pomocy zbrojnej Romanowi Igorewiczowi, który niedługo potem zajął Halicz. W 1208 roku, korzystając z ciągłych wystąpień i braku zgody wśród ruskich książąt, Andrzej II postanowił wcielić księstwo halickie do Węgier. W tym celu wojewoda Benedykt udał się na Ruś i zdobył Halicz, a zaskoczonego Romana Igorewicza uwięziono i wysłano na Węgry. Rządy Węgrów były dla Haliczan uciążliwe. Benedykt starał się ukrócić samowolę bojarów, którzy bawili się tronem halickim, zmieniając często książąt ruskich, a którzy teraz starali się zrzucić panowanie węgierskie. Bojarzy ofiarowali tron księciu peresopnickiemu Mścisławowi "Niememu", ten jednak miał zbyt szczupłe siły, aby wyprzeć wojska węgierskie. Jednak na wiosnę 1209 roku, uszedł z więzienia węgierskiego Roman Igorewicz i rozpoczął starania o odzyskanie Halicza. W tym celu pogodził się z bratem Włodzimierzem. Benedykt, wojewoda węgierski i namiestnik Halicza, zdając sobie sprawę z zagrożenia i mając w grodzie nieprzychylnych bojarów, wycofał się na Węgry. Bracia Igorewicze podzielili się zdobytymi księstwami: w Haliczu zasiadł Włodzimierz, w Dźwinogrodzie Roman, a najmłodszy Światosław, który właśnie powrócił z polskiej niewoli, gdzie dostał się po krótkim panowaniu we Włodzimierzu, otrzymał Przemyśl.
Ponowne interwencje na Rusi w latach 1210-1211, mimo przejściowego przywrócenia władzy Daniły, nie przyniosły poważniejszych sukcesów. Władysław Kormiliczyc, dawny sojusznik Igorewiczów, który namówił Andrzeja II, że dla Węgrów będzie korzystne osadzić w Haliczu młodego Daniela. Królowi Węgier plan spodobał się i z początkiem lata 1210 roku ruszyło na Ruś wojsko węgierskie pod wodzą palatyna Pota. Węgrzy podeszli pod Przemyśl, gdzie panował teść Konrada, Swiatosław Igorewicz. Miasto otoczono, a Władysław Kormiliczyc nakłonił bojarów przemyskich do poddania się i wydania Światosława. Dalej poszli Węgrzy pod Dźwinogród, gdzie rządził Roman Igorewicz.
Z początkiem 1211 roku bojarzy haliccy, z Władysławem Kormiliczycem na czele, usunęli księżną wdowę i sami objęli rządy. Księżna udała się do młodszego syna do Bełza, ale zwróciła się o pomoc do Węgrów. Andrzej ruszył na Ruś na przełomie 1211 i 1212 roku, a sama poszkodowana, aby być w jakimś stopniu niezależną, zyskała posiłki od ruskich sprzymierzeńców, syna Wasylka z Bełza, Aleksandra z Włodzimierza, Ingwara z Łucka. Halicz został zdobyty przez wojska sprzymierzonych Rusinów i Węgrów a opozycja bojarów rozbita. Władysława Kormiliczyca wywieziono na Węgry, tron objął Daniel wraz z matką, jako regentką. Latem na Węgry przybyła Eufrozyna Halicka z synem Danielem I, którzy po raz kolejny zostali wygnani z Halicza. We wrześniu 1213 roku Andrzej II wyruszył na wyprawę zbrojną na Ruś w celu obrony interesów swoich i Daniela I Halickiego.
Jak sądził Bronisław Włodarski, król Węgier biorąc ze sobą wdowę po Romanie i skłóconego z nią bojara, zamierzał już nie bawić się w osadzanie i strącanie książąt ruskich a zdecydował się na przyłączenie Halicza do państwa Arpadów, tak jak to zrobił już w 1207 roku. Ponieważ tamte wypadki pokazały, że Rusini nie zniosą kolejnego węgierskiego namiestnika, król postanowił zrobić nim bojara Władysława. Wyprawa węgierska zorganizowana we wrześniu 1213 roku zdobyła gród i osadziła w nim Władysława Kormiliczyca, choć sam Andrzej, musiał zawrócić z drogi na wieść o zabójstwie żony, królowej Gertrudy.
W 1214 roku Andrzej II otrzymał od halickich bojarów propozycję, by królem Halicza został jego syn Koloman. Na to nie mógł się zgodzić Leszek "Biały", który latem tego roku przysłał na Węgry posłów z propozycją pokojowej ugody. Dopiero zawarcie układu z Leszkiem I "Białym" z 1214 roku (ratyfikowany jesienią 1214 roku), pozwoliło na ustabilizowanie w Haliczu władzy młodszego syna Andrzeja II - Kolomana, ożenionego z córką Leszka I "Białego" w 1216 roku. Porozumienie z Polakami, było dla nich jak najbardziej na rękę. W lecie 1214 roku udał się do Andrzeja wojewoda krakowski, w celu omówienia i rozwiązania sporu oraz z propozycją polską w tej sprawie. Pakosław wyraził zgodę Leszka na panowanie młodego Arpada w Haliczu pod pewnymi warunkami. Były nimi utworzenie z terenów Rusi halickiej Królestwa Halickiego z Kolomanem, jako królem oraz przyłączenie do dzielnicy Leszka zachodniej części księstwa halickiego - ziemi przemyskiej i lubaczowskiej. Układ ten, był korzystny dla Węgrów i stwarzał gwarancję, że Królestwo Halickie będzie osobnym organizmem, rządzonym przez dynastię Arpadów. Tak więć na mocy układów spiskich z roku 1214 przekazał tron halicki swojemu drugiemu synowi Kolomanowi, a po jego bezpotomnej śmierci w 1226 roku przypadł on w udziale następnemu w kolejności królewiczowi, Andrzejowi.
Młody królewicz węgierski na początku 1215 roku miał poważne problemy z utrzymaniem się w grodzie, który był oblegany przez Rusinów, pod wodzą księcia nowogrodzkiego Mścislawa "Udałego". Analizując dwa listy jakie wysłał Andrzej w 1215 roku do papieża Innocentego III, badacz stosunków polsko-ruskich Bronisław Włodarski, ustalił datę koronacji Kolomana na króla Halicza, na pierwszą połowę 1215 roku. Dokonał jej arcybiskup ostrzyhomski. prawdopodobnie na Węgrzech, ponieważ obawiali się niestabilnej sytuacji w Haliczu, gdzie książę Mścisław przygotowywał większe siły ruskie. Zachowanie Leszka "Białego", polegające na nierespektowaniu wszystkich porozumień układu spiskiego, jak i miody wiek Salomei wskazuje, że koronacja odbyła się bez jej udziału. Król węgierski, zabiegał u papieża o nakłonienie Leszka do pomocy zbrojnej, w celu umocnienia panowania Kolomana w Haliczu, obiecując Innocentemu III podporządkowanie ziemi halickiej kościołowi rzymskiemu, przy zachowaniu obrządku wschodniego. Do Rzymu mięli udać się ruscy biskupi, aby uczestniczyć w obradach soboru laterańskiego IV, planowanego na listopad 1215 roku. Wszystko wskazuje na to, że Leszek nie udzielił pomocy.
W 1211 roku Andrzej II sprowadził na Węgry Krzyżaków, nadając 7 maja 1211 roku Burzenland w Siedmiogrodzie i osadzając ich na pograniczu Barcasag w celu obrony kraju przed pogańskimi Kumanami i ich chrystianizacji oraz miała być skierowana przed pogańskimi Połowcami. Jednocześnie postępowanie króla, który od początku panowania masowo rozdawał popierającym go magnatom regalia i wspólnie z nielubianą królową Gertrudą Merańską popierał żywioł niemiecki, doprowadziło do osłabienia władzy królewskiej. W 1213 roku królowa została zamordowana przez szukającego zemsty bana Banka.
28 września 1213 roku została zamordowana żona Andrzeja II, Gertruda. Sprawcami zabójstwa byli palatyn Bank i żupan Piotr. Podejrzewali oni królewską małżonkę o pomoc w uwiedzeniu córki palatyna. Zhańbienia młodej szlachcianki dokonał podobno brat królowej, hrabia Bertold. Szczególną niechęć wzbudziła osoba królowej Gertrudy, z którą ściągnęła do Węgier gromada rycerzy i duchownych niemieckich, rozdrapujących do spółki z węgierską dworską kliką dochody królewskie i urzędy. Nienawiść ściągnęli na siebie bracia królowej, zwłaszcza młody i lekkomyślny Bertold, obsypany godnościami i urzędami, do których nie miał żadnego przygotowania.
Bertold Merański, w wieku dwudziestu kilku lat został arcybiskupem Kalocsy, banem Chorwacji i Sławonii, wojewodą siedmiogrodzki, regentem na czas udziału króla w wyprawie wojennej, spędzał czas na nielicujących z jego godnościami zabawach, a swe liczne urzędy traktował wyłącznie jako źródło dochodów. Bertold miał - według plotek przytaczanych przez kronikarzy - uwieść piękną córkę palatyna Banka, w czym miała mu dopomóc siostra-królowa. W czasie nieobecności króla doszło do wybuchu nienawiści do dworskich Niemców: podczas polowania w lasach opodal klasztoru cysterskiego Pilis, 28 września 1213 roku, palatyn Bank i żupan Piotr wraz z innymi spiskowcami napadli na namioty dworu i rozsiekali królową. Ranny Bertold zdołał uciec dzięki zaletom swego rumaka. W ogromnym chaosie sprzecznych interesów różnych grup magnackich i innych dochodzących do głosu warstw społecznych król Andrzej nie mógł sobie pozwolić nawet na ukaranie morderców żony. Palatyn Bank stracił wprawdzie swój urząd, ale został żupanem pożońskim, a w roku 1217 wrócił do władzy jako ban Chorwacji i żupan dworu królewskiego.
Zmierzając do opanowania wakującego tronu bizantyjskiego, Andrzej II przygotował i poprowadził krucjatę do Ziemi Świętej w latach 1217-1218, która jednak zakończyła się całkowitym niepowodzeniem.
Podejmowane w pierwszych latach panowania próby reform gospodarczych nie powiodły się, a wzrastające koszty wojen wymusiły pobór nadzwyczajnego podatku, przeprowadzonych w 1217 roku i zastawienie królewszczyzn oraz wydzierżawienie ceł i myt, monopolu solnego oraz bicia pieniędzy. Po ponownej utracie Halicza tzw. serwienci (wolna ludność zobowiązana do służby wojskowej, posiadająca prawo oporu i wypłaty dziesięciny w naturze), wsparci przez królewskiego syna Bélę, zmusili króla do wydania tzw. "Złotej Bulli" wydanej w 1222 roku, która zagwarantowała im szerokie przywileje (zwolnienie od podatków, zakaz więzienia bez wyroku sądowego, ograniczenie powinności wojskowej, swoboda rozporządzania majątkiem), ograniczając jednocześnie władzę królewską (obowiązek corocznego zwoływania ogólnego zgromadzenia, zakaz zastawiania regaliów, ograniczenie przywilejów dla cudzoziemców).
Postanowienia "Złotej Bulli" wywarły wielki wpływ na kształtowanie się szlachty węgierskiej i wpłynęły na sformułowania przywilejów dla szlachty polskiej. Przywilej dla niemieckich osadników w Siedmiogrodzie podpisany w Andreana, w 1224 roku zagwarantował im szeroką autonomię. Wobec coraz większych żądań Krzyżaków, zmierzających do utworzenia na terenach węgierskich własnego państwa (jako lenna papieskiego), Andrzej II w 1225 roku wygnał ich z Węgier. Wobec narastającego sprzeciwu duchowieństwa wobec postanowień "Złotej Bulli" w 1231 roku król wydał kolejny edykt, zwany "II Złota Bulla", znosząc część poprzednio wydanych przywilejów. Ponieważ nowa bulla pogarszała sytuację kościoła, arcybiskup ostrzyhomski Robert obłożył klątwą Andrzeja II, a Węgry interdyktem pod pretekstem ciągłego dzierżawienia dochodów królewskich przez innowierców i zmusił Andrzeja II do ustępstw na rzecz kościoła w 1233 roku. Anatema objęła również na całe Węgry za to, że Izmaelici i Żydzi nadal dzierżawili dochody królewskie. W myśl postanowień ugody z Bereg z 1233 roku Andrzej II pod przysięgą zobowiązał się wypędzić z kraju Izraelitów i ustanowić szereg ustępstw gospodarczych dla duchowieństwa.
Podjęte pod naciskiem papieża najazdy na Bułgarię przeprowadzone w latach 1232-1233, przyniosły zdobycie części banatu seferyńskiego.
Zmarł 21 września 1235 roku i został pochowany u boku drugiej żony w klasztorze cysterskim w Egres (Egrecz).
Po raz pierwszy ożenił się z Gertrudą z Meranu, z którą miał pięcioro dzieci. Jego drugą żoną została Jolanta de Courtenay, córkę Piotra II, cesarza łacińskiego, z która miał jedynie córkę - Jolandę (Jolantę) węgierską, żonę Jakuba I Aragońskiego, matkę królowej Francji - Izabeli Aragońskiej. Jego trzecią żoną była Beatrycze d'Este, która urodziła pogrobowego syna - Stefana "Pogrobowca" (zmarł w 1271 roku), ojca króla Andrzeja III.
Żródła:
ANDRZEJ II w "Władcy Węgier"
"ARPADOWIE NA WĘGRZECH - (X-XIV W.)" - autor: Przemysław Jaworski
"POCZET KRÓLÓW WĘGIER" - autor: Przemysław Jaworski